Dyslexie begrijpen en het lezende brein van kinderen

Dyslexie begrijpen en het lezende brein van kinderen

Auteur: Holly Korby, gepubliceerd op 01-10-’15.
Samenvatting van een lezing gegeven aan het Los Angeles Unified School District door Prof. M. Wolf (2015).

"Lezen op zich is geen natuurlijk proces. Onze hersenen zijn niet ontworpen om te lezen: Er is geen “leescentrum” in de hersenen en er zijn geen “leesgenen”. Om te kunnen lezen moet elk brein nieuwe verbindingen aanleggen tussen delen die oorspronkelijk ontworpen zijn om andere dingen te doen, zoals namen voor voorwerpen ophalen uit je geheugen. Deze nieuwe verbindingen moeten niet alleen veel verwerkingen van verschillende gebieden van het brein combineren om een speciaal circuit te vormen alleen voor lezen, maar dit circuit moet ook nog eens radendsnel en bijna automatisch werken.
Omdat we geen speciaal gebiedje in ons brein hebben om te lezen, moeten we iets anders doen. Ons brein heeft de mogelijkheid om nieuwe verbindingen te maken tussen delen in het brein die er al zijn. Maar op weg hier naar toe kan er veel gebeuren.

Dyslexie is een leerstoornis, dus geen hersenstoornis of een ziekte. Ook is het geen letters en woorden omdraaien. Vaak staat het niet kunnen lezen in schril contrast tot de cognitieve capaciteit van een brein. Hierdoor begrijpen ouders en leerkrachten vaak niet waarom een intelligent kind een woord dat het al duizend keer heeft gezien niet kan spellen, of waarom het een simpele zin niet kan samenstellen.
Dyslexie is het resultaat van een brein dat op een andere manier is georganiseerd. Hierdoor probeert de rechterhersenhelft de linkerhersenhelft te ondersteunen, vooral bij taken die thuishoren in de linkerhersenhelft, zoals veel taalfuncties. Als het leescircuit wordt gedomineerd door de rechterhersenhelft, duurt het langer voordat de informatie van beide hersenhelften bij elkaar komt. In het dyslectische brein zijn er verschillende belangrijke gebieden die zich problematisch kunnen ontwikkelen:
1. Foneembewustzijn, ofwel de fonemen (klanken) herkennen die overeenkomen met letters en woorden. Het Nederlands kent 40 fonemen. Het Engels kent er 44 en de gemiddelde taal kent er 35. Dat maakt Nederlands tot een aardig complexe taal. Er zijn verschillende gebieden in de hersenen die bijdragen aan onze capaciteit om fonemen te representeren (bijvoorbeeld onderscheiden, uitspreken, weergeven). Veel kinderen met dyslexie hebben problemen met het formeren van fonemen en met het toekennen van fonemen aan grafemen (lettertekens).
2. Vloeiendheid ofwel de delen van het leesciruit snel samen laten werken. Kinderen kunnen in staat zijn om fonemen prima te representeren, maar ze kunnen de fonemen niet koppelen aan de grafemen, omdat er een probleem met de verwerkingssnelheid is. Voor een gedeelte zou dat kunnen komen doordat de rechterhersenhelft langer doet over wat de linkerhersenhelft zou moeten doen, namelijk de delen van het leescircuit laten samenwerken. Dit kan betekenen dat fonemen en grafemen niet goed worden gerepresenteerd en dat het leescircuit niet automatisch werkt.
3. Begrip is het derde maar zeker niet minst cruciale probleem. Als we letters en klanken kunnen combineren en het hele circuit werkt voldoende snel, dan moeten woorden nog gekoppeld worden aan betekenissen en grammaticale functies. Het vergt expliciet werk om de visuele representatie, de betekenis, de klank en de grammaticale functie te combineren en dat is wat kinderen met dyslexie moeten doen. Dit derde probleem zie je meestal verschijnen in de midden- en bovenbouw als het leren lezen verandert in lezen om te leren. Sommige kinderen kunnen de woorden lezen, maar zijn nooit een vloeiende lezer geworden. Veel van deze kinderen zijn slim en hebben gecompenseerd door woorden uit het hoofd te leren, maar ze hebben nooit geleerd om snel genoeg te lezen om ook te begrijpen wat ze lezen.

Het is een belangrijke stap voor alle betrokkenen, studenten, ouders en leerkrachten, om te begrijpen dat deze ontwikkelingen niets anders zijn dan verschillen in het brein die geholpen kunnen worden met systematische en expliciete instructie. Als kinderen ontdekken dat ze niet kunnen lezen of alleen met grote moeite, dan denken ze vaak dat hun brein slecht is of kapot. Sommige leerkrachten denken zelfs onbewust dat leren lezen bij alle kinderen tot stand komt als een soort geleidelijk, zichzelf ontwikkelend process.
Dertig jaar onderzoek heeft aangetoond dat het bovenstaande niet waar is, maar door de waarheid over dyslexie verborgen te houden en dyslexie niet te willen begrijpen, doe je studenten, ouders en leerkrachten die deze kinderen wanhopig proberen te helpen erg tekort."

Vertaald door Terry van de Beek
Bron: https://www.kqed.org/…/understanding-dyslexia-and-the-readi…